Biofeedback w diagnozie, terapii i treningu reakcji na stres

W tym artykule przeczytasz:

• Jak wygląda diagnoza i terapia stresu z Biofeedbackiem

• Jakie czujniki  wykorzystujemy w badaniach reakcji fizjologicznych na stres

• Jakie są możliwości programu Stress Control Suite

• Jakie są funkcje programu Physiology Suite

Biofeedback to nieinwazyjne podejście terapeutyczne, które zostało zapoczątkowane w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Obejmuje m.in.:

• Pomiar procesów fizjologicznych z użyciem specjalistycznych czujników

• Rozpoznawanie zmian reakcji fizjologicznej pacjenta

• Wspomaganie procesu rozpoznawania przez pacjenta wpływu myśli i emocji na fizjologię

• Trening pacjenta w zakresie strategii poznawczych i optymalizacji odpowiedzi fizjologicznej

Diagnoza i terapia stresu z wykorzystaniem Biofeedbacku

Celem diagnozowania jest zbadanie reakcji fizjologicznych na stres. Możliwy jest pomiar czynności autonomicznego układu nerwowego (AUN), tak części współczulnej, jak i przywspółczulnej, podobnie jak napięcia mięśniowego mierzonego za pomocą elektromiogramu (EMG). Mimo że wszystkie ludzkie organy wewnętrzne podlegają regulacji przez ten układ (automatycznie i nieświadomie), to możliwe jest wywarcie w sposób świadomy wpływu na AUN poprzez odpowiednie wykorzystanie sprzężenia zwrotnego.

Pomiary Biofedback - jakie czujniki wykorzystujemy w diagnozie stresu?

W obszarze układu mięśni szkieletowych wykorzystujemy wspomniany wcześniej elektromiogram (EMG), natomiast w obrębie AUN mierzymy:

• Obwodową temperaturę skóry

To najbardziej znany w psychofizjologii pomiar, który odzwierciedla reakcję na stres, emocje, poziom aktywacji. Układ współczulny kieruje przepływem krwi w tętniczych naczyniach krwionośnych w palcach. Gdy jesteśmy zdenerwowani, naczynia krwionośne palców ulegają zwężeniu, co objawia się ich ochłodzeniem. Zmiany te będą widoczne podczas obserwacji parametru o nazwie BVP amplitude (amplitudy objętości krwi), natomiast zmiany amplitudy BVP korelują ze zmianami temperatury skóry, które z łatwością możemy monitorować.

• Reakcję elektrodermalną EDR

To miara przewodnictwa skóry (ang. Skin Conduction – SC). Podczas stresu wzmożone jest wydzielanie potu na skutek pobudzenia gruczołów potowych, co skutkuje zwiększonym przewodnictwem skórnym. Za tę regulację również odpowiada układ współczulny. Duże pobudzenie może korelować z dużym niepokojem i napięciem, co na wykresie objawi się w postaci rosnącego poziomu przewodności skóry (EDR).

• Napięcie mięśniowe

W obliczu stresu napięcie mięśniowe wzrasta, a skutkiem chronicznego stresu może być wysoki poziom naprężenia mięśni. Jeśli nauczymy się napinać i rozluźniać mięśnie, możemy uzyskać świadomy wpływ na ich napięcie, a tym samym na uspokojenie ciała.

• Rytm serca i objętości krwi

Wskazuje stan organizmu. Oddech podczas stresu staje się przyspieszony, co prowadzi do niekorzystnej dla organizmu hiperwentylacji. Dla większości osób dorosłych idealne tempo oddychania wynosi 6 oddechów na minutę, dla dzieci ta liczba jest nieznacznie większa.

• Oddechową arytmię zatokową

U zdrowo funkcjonujących osób ciągłym zmianom (oscylacjom) podlega także rytm serca. Kontrola oddechu jest najprostszym i najbardziej skutecznym sposobem kontrolowania tego sprzężonego układu, gdyż wdech jest połączony z układem współczulnym. Wraz z wdechem rytm serca ulega przyspieszeniu (układ współczulny), a z wydechem – spowolnieniu (wyzwolenie się spod wpływu układu współczulnego i przejęcie kontroli przez układ przywspółczulny). Gdy oddychamy spokojnie w tempie 6 oddechów na minutę, wykres szybkości tętna (kształt sinusoidy) koreluje ze wzorcem oddychania i nosi nazwę oddechowej arytmii zatokowej (RSA).

Monitorowanie parametrów fizjologicznych pozwola uzyskać cenne informacje o aktualnym stanie organizmu, potrzebne do dokonania diagnozy i ustalenia w dalszym etapie postępowania terapeutycznego.

BioGraph Infiniti - program służacy do obserwacji i treningu parametrów fizjologicznych

Za pomocą systemu BioGraph Infiniti i współpracujących z nim programów: Physiology Suite, Stress Control, możemy obserwować, zapisywać i trenować parametry fizjologiczne.

Oprogramowanie Stress Control Suite

Program Stress Control Suite umożliwia naukę:

• Trzech efektywnych metod relaksacji (Stress Control to jeden z nielicznych programów na rynku, który umożliwia dokonanie obiektywnych pomiarów pozwalających zbadać czy stan relaksacji rzeczywiście wystąpił)

• Samoregulacji nieuświadamianych procesów fizjologicznych

• Optymalizacji odpowiedzi fizjologicznej na czynnik stresujący

• Kontroli reakcji fizjologicznych na stres

• Obiektywnej obserwacji i analizy reakcji organizmu w sytuacji stresowej

• Reedukacji mięśni

Stress Control Suite składa się z zestawu ekranów, za pomocą których można obserwować, zapisywać i trenować parametry przewodności skóry i temperatury obwodowej. Alternatywnie można monitorować ciśnienie krwi za pomocą ciśnieniomierza. Zapis przewodności skóry odzwierciedla zmiany w potliwości, które są spowodowane przez zwiększanie lub zmniejszanie poziomu stresu. Osoba znajdująca się w sytuacji stresowej bardzo szybko może osiągnąć wartość przewodności skóry nawet 10–20 μS przy normie poniżej 5 μS. Zapis z wykorzystaniem czujnika temperatury ma na celu kontrolowanie zmian temperatury obwodowej (np. palca dłoni lub stopy), ponieważ ten parametr odzwierciedla bezpośrednio wzrost lub obniżanie poziomu aktywacji współczulnego układu nerwowego (części OUN).

Program jest przeznaczony nie tylko dla osób zdrowych, które prowadzą aktywny tryb życia i nie potrafią w niektórych sytuacjach stresowych kontrolować własnych reakcji fizjologicznych (osoby aktywne zawodowo, sportowcy, muzycy), ale też dla osób chorych, u których stres jest objawem choroby, przyczyną lub skutkiem (zaburzenia lękowe, fobie, PTSD, zaburzenia emocjonalne, depresja, bezsenność, choroby somatyczne, nadciśnienie).

Oprogramowanie Physiology Suite

Oprogramowanie Physiology Suite udostępnia wszystkie narzędzia kliniczne potrzebne do monitorowania i diagnozowania funkcji fizjologicznych podczas przeprowadzania sesji Biofeedback, przeglądania zapisanych danych w celu usunięcia artefaktów oraz generowania raportów z sesji i raportów trendów.

Physiology Suite zapewnia pełny zestaw narzędzi klinicznych umożliwiających wykonywanie trzech procedur:

• Diagnostyka

Terapeuta może oceniać bieżący stan procesów fizjologicznych klienta poprzez uruchomienie oceny poziomu stresu za pomocą 7 aktywności (7-activity Stress Assessment)

• Trening

Terapeuta może za pomocą metody Biofeedback uczyć pacjenta nowych strategii samoregulacji, rejestrując sesje otwarte na ekranach treningowych lub uruchamiając skrypt treningowy

• Kontynuacja

Terapeuta może przeprowadzać regularne badanie postępów pacjenta, uruchamiając skrypty bazowe przed i po treningowe oraz generując raporty trendu. Raporty trendu usprawniają przegląd wyników pacjenta i natychmiast pokazują krzywą postępów jego nauki.

Progam Physiology Suite udostępnia szereg ekranów przeznaczonych do różnych celów, podzielonych na specyficzne kategorie, w zależności od rodzaju treningu biofeedback, który ma być przeprowadzony:

• Powierzchniowe EMG: ekrany do jednego lub dwóch kanałów elektromiografii. Mogą być wykorzystane do nauki relaksacji, kontroli stresu i wspomagania świadomości napięcia mięśni głowy, szyi i dolnej części pleców lub do trenowania swobodnej relaksacji konkretnych grup mięśniowych

• Przewodnictwo skórne (SC): ekrany przewodnictwa skórnego mogą być wykorzystane do wspomagania rozwijania świadomości odpowiedzi na stres i nauczania podstawowych umiejętności samoregulacji

• Temperatura: ekrany biofeedbacku temperaturowego służą do trenowania podnoszenia temperatury obwodowej oraz kontrolowania nieświadomych reakcji na stres

• Oddychanie: ekrany pokazujące jeden lub dwa kanały związane z oddychaniem. Mogą być wykorzystane do treningu oddychania przeponowego i (opcjonalnie) piersiowego. Głębokie oddychanie przeponowe wspomaga relaksację i może być użyte do obniżenia pulsu

• HRV: ekrany treningowe zmienności rytmu serca monitorujące oddychanie i tętno za pomocą czujnika dynamiki zmian tętna (BVP) lub czujnika EKG. Są one przydatne do trenowania arytmii oddechowej (RSA) lub zwiększenia poziomu dostosowania układu sercowo-naczyniowego (poprzez zwiększenie zmienności)

• Profil wielomodalnościowy lub fizjologiczny: ekrany niezbędne do pracy z wieloma sygnałami fizjologicznymi

• Skrypty: ekrany z tej kategorii są wykorzystywane głównie jako część skryptów diagnostycznych.

Terapia stresu - jak właściwie działa Biofeedback?

Biofeedback jako interwencja kliniczna sam w sobie nie wpływa bezpośrednio na klienta. Dostarcza raczej w sposób ciągły wiedzy o jego własnych reakcjach, którą następnie można użyć do nauczenia się określonej umiejętności. Podobnie jak z każdym innym rodzajem uczenia się, aby stać się profesjonalistą w zakresie samoregulacji, potrzebna jest praktyka. Większość specjalistów proponuje indywidualne sesje trwające 15–20 minut, prowadzone wystarczająco często, aby uzyskać efekt utrwalania umiejętności z sesji na sesję lub co najmniej dwa razy w tygodniu. Opanowanie sztuki właściwego zarządzania stresem jest kluczem do szczęśliwego, zdrowego, a także produktywnego życia, a Biofeedback jest bardzo skutecznym narzędziem do nauki zarządzania stresem.