Biofeedback w uzależnieniach

W tym artykule przeczytasz:

• Jaka jest istota zaburzeń SUD

• Jak wykorzystać treningi EEG-Biofeedback w terapii uzależnień

• Jak zastosować terapię Biofeedback u osób uzależnionych od alkoholu

• Jak terapia HRV Biofeedback wpływa na osoby borykające się z głodem substancji psychoaktywnych

Istota zaburzeń SUD

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, sekcja F10-F19: „Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych" to cały wachlarz zaburzeń o zróżnicowanym nasileniu i różnych postaciach klinicznych, których wspólnym wyróżnikiem jest związek z używaniem jednego lub wielu substancji psychoaktywnych, przyjmowanych najczęściej z powodów niemedycznych, bądź czasami, także ze wskazań medycznych. Substancje wyszczególnione w tej sekcji to:

• Alkohol

• Opioidy

• Kanabinoidy

• Środki uspokajające i nasenne

• Kokaina

• Inne substancje stymulujące włącznie z kofeiną, halucynogeny, tytoń i substancje lotne

Stany kliniczne, które mogą wystąpić przy wszystkich substancjach psychoaktywnych obejmują:

• Ostrą intoksykację

• Używanie szkodliwe

• Zespół uzależnienia

• Zespół abstynencyjny

• Zespół abstynencyjny z majaczeniem

• Zaburzenia psychotyczne

• Zaburzenia psychotyczne o późnym początku

• Zespól amnestyczny

Biologiczne sprzężenie zwrotne

Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych są problemem złożonym, który wymaga kompleksowego oddziaływania. Warta uwagi jest terapia Biofeedback, która wspomaga osiągnięcie optymalnych i długotrwałych efektów leczenia. Biofeedback umożliwia uruchomienie zdolności samoregulacyjnych człowieka poprzez dostarczenie mu precyzyjnej informacji zwrotnej o funkcjonowaniu organizmu. 

Aktywność mózgu a terapia EEG-Biofeedback

Terapia EEG-Biofedback wpływa na usprawnienie funkcjonowania mózgu. Uzależnienie jest związane z zaburzeniem kontroli impulsów. Potrzebne jest wówczas odpowiednie regulowanie pracy mózgu, które da efekt wyrównania funkcjonowania osoby uzależnionej, co zapobiegnie występowania nawrotów choroby. Poprzez naukę samoregulacji fal mózgowych, klient uczy się kontrolować swoje myśli, a w efekcie tego też zachowanie. Podczas terapii EEG-Biofeedback pracujemy również nad usunięciem niechcianych z punktu widzenia osoby uzależnionej objawów choroby, takich jak: zaburzenia lękowe, depresyjne czy poznawcze.

EEG-Biofeedback w terapii osób uzależnionych od alkoholu

Za przykład niech posłużą osoby uzależnione od alkoholu  Istotę alkoholizmu stanowi uzależnienie psychiczne i fizyczne. Uzależnienie psychiczne to potrzeba spożycia alkoholu dla poprawy samopoczucia. Uzależnienie fizyczne natomiast wiąże się ze wzrostem tolerancji na alkohol, czyli utratą kontroli nad wypijaną ilością, niemożnością przerwania picia w zaplanowanym momencie oraz zespołem abstynencji alkoholowej po odstawieniu wysokoprocentowych trunków.

Terapia u osób uzależnionych w głównej mierze polega na regulacji fal alpha/ theta. U alkoholików występuje deficyt tych fal (z wyjątkiem stanu upojenia alkoholowego). Terapia przynosi pożądane efekty, które przekładają się na wypracowanie odpowiedniej pracy mózgu w określonych sytuacjach, co potwierdzają liczne badania m.in. Fahrion i in. (1992), Saxby i Peniston (1995).

W stanie upojenia alkoholowego podnosi się tymczasowo ilość fal alpha i theta oraz obniża się pobudzenie korowe. Wiąże się to z polepszeniem nastroju, a czasami wręcz euforią. Jednak po wytrzeźwieniu przyjemne uczucia znikają, co wpływa na podniesienie wysokiej bety, a to natomiast skutkuje zwiększeniem się napięcia emocjonalnego i nerwowością.

Ważnym procesem, z którym muszą się zmierzyć osoby uzależnione jest etap nawrotu choroby (np. głód alkoholowy). Głód alkoholu to silna potrzeba wypicia alkoholu oraz bardzo przykry stan emocjonalny połączony z pragnieniem doznania natychmiastowej ulgi. Jego głównymi przyczynami są:

• Alkoholowy zespół abstynencyjny: złe samopoczucie fizyczne i psychiczne

• Stres i niewielkie umiejętności (lub ich brak) poradzenia sobie z nim bez alkoholu

• Kontakt z alkoholem: przebywanie z osobami pijącymi, kupowanie alkoholu dla gości, trzymanie alkoholu w domu.

Powyższe przyczyny powodują zmiany w psychice i w zachowaniu:

• Nieefektywne próby radzenia sobie ze stresem

• Niepokój, łatwe wpadanie w złość bez powodu, drażliwość

• Trudności z zasypianiem, bezsenność

• Utrata apetytu lub stałe uczucie głodu, nadmierne pragnienie

• Nieokreślony lęk, konflikty z ludźmi

Zmienność rytmu serca (HRV) a głód alkoholowy

Wymienione przyczyny głodu alkoholowego oraz zmiany w psychice i zachowaniu powodują napięcie oraz wywołują u alkoholika pragnienie ulgi, chęć wyjścia z trudnej sytuacji, co automatycznie skojarzone jest przez niego z piciem alkoholu. W tym momencie bardzo pomocna może się okazać terapia HRV Biofeedback, która pozwoli pozbyć się wyżej opisanego napięcia.

Zmienność rytmu serca to naturalny proces zależny od aktywności autonomicznego układu nerwowego (części zarówno przywspółczulnej jak i współczulnej). HRV Biofeedback jest metodą terapii, która ma na celu modyfikację zmienności rytmu serca przy pomocy specjalnie do tego przystosowanym zestawom HRV Biofeedback. Efektami takiej terapii są:

• Oddychanie przeponowe oraz oddychanie w rytmie, który „wyzwala” zmienność rytmu serca zgodnego z oddechem

• Relaks fizyczny i emocjonalny

• Redukcja myślenia o charakterze lękowym oraz negatywnych emocji

• Redukcja stresu oraz zwiększenie umiejętności radzenia sobie z nim.

Powyższą zależność wpływu terapii HRV Biofeedback na poczucie napięcia, które to z kolei ma wpływ na poczucie głodu substancji psychoaktywnych potwierdziło badanie, które wykonał Eddie wraz ze współpracownikami (2014). Badanie to dotyczyło osób doświadczających SUD (zaburzeń spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych), które przydzielono do dwóch grup.

Podczas pierwszego spotkania zmierzono u wszystkich początkowy poziom HRV (zmienności rytmu serca), następnie pierwszej grupie zaproponowano standardowe leczenie szpitalne, trwające trzy tygodnie, a drugiej oprócz standardowego leczenia zaproponowano jeszcze jedną sesję HRV Biofeedback w tygodniu. Jak można było się spodziewać, po trzech tygodniach leczenia głód substancji psychoaktywnych zmniejszył się u wszystkich badanych. Jednak w grupie, która dodatkowo miała HRV Biofeedback wykazano średnio większą redukcję głodu w porównaniu do pierwszej grupy, chociaż trzeba zaznaczyć, że nie były to różnice istotne statystycznie.

Dodatkowo bardzo ważną kwestią jest zależność poziomu HRV na początku leczenia z poczuciem głodu substancji psychoaktywnych pod jego koniec. W grupie gdzie stosowano tylko standardowe leczenie zauważono, że niskie poziomy HRV na początku przekładają się na większe poczucie głodu na końcu leczenia i odwrotnie, wysokie poziomy HRV przekładają się na mniejsze poczucie głodu.

Dołączenie terapii HRV Biofeedback w drugiej grupie przełamuje ten trend i sprawia, że powyższa zależność nie istnieje. Zarówno u osób z wysokim, jak i niskim początkowym poziomem HRV, poczucie głodu substancji psychoaktywnych na koniec leczenia kształtuje się na mniej więcej na podobnym poziomie.

Powyższe wyniki pokazują, że nawet krótkotrwała terapia HRV Biofeedback bardzo korzystnie wpływa na ograniczenie głodu substancji psychoaktywnych. Szczególnie korzystnie dla osób autonomicznie „rozregulowanych”, doświadczających niskiego poziom HRV. Ponadto informacje zwrotne osób badanych były bardzo pozytywne, a sama interwencja dobrze oceniana przez personel medyczny w placówce leczenia.

Niniejszy artykuł pokazuje złożoność zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych. Z pewnością potrzebne są dalsze badania dotyczące efektywności terapii Biofeedback w tym obszarze. Natomiast z pewnością można stwierdzić, że u osób uzależnionych od substancji, potrzebne jest kompleksowe leczenie, w którym terapia Biofeedback jest bardzo obiecująca i przynosi wymierne efekty.

Bibliografia:

1. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J., (red.). Psychiatria, t. 2. Wydawnictwo Urban&Partner, Wrocław 2002

2. D. Eddie, C. Kim, Lehrer P., Deneke E., Bates M.E., A Pilot Study of Brief Heart Rate Variability Biofeedback to Reduce Craving in Young Adult Men Receiving Inpatient Treatment for Substance Use Disorders. Appl Psychophysiol Biofeedback; 39(0): 181–192

3. Cierpiałkowska L. Alkoholizm: przyczyny, leczenie, profilaktyka. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2000

4.Cierpiałkowska L., Ziarko M. Psychologia uzależnień – alkoholizm. Wydawnictwa Akademickiei Profesjonalne, Warszawa 2010

5. Richter-Heinrich E., Miller N. E. (1982). Biofeedback: basic problems and clinical applications. Selected revised papers presented at the XXIInd International Congress of Psychology, Leipzig