Zespół pocovidowy – rehabilitacja po COVID-19

Zespół pocovidowy staje się coraz większym problemem. Niepokój u wielu lekarzy i specjalistów wzbudza powiększająca się liczba osób zauważających u siebie alarmujące objawy skutków choroby COVID-19. Okazało się, że przebycie infekcji i nabycie w efekcie przeciwciał nie oznacza końca problemów ze wspomnianym koronawirusem. Wręcz przeciwnie, u coraz większej liczby osób pojawiają się pochorobowe powikłania w postaci zaburzeń oddychania, duszności czy ogólnego zmęczenia.

W tym artykule przeczytasz:

• Czym jest zespół pocovidowy i jakie są jego objawy

• O neuroinwazyjnym potencjale SARS-CoV-2

• Jakie badania wykonać po zakażeniu koronawirusem?

• O rehabilitacji po przebyciu choroby COVID-19

Czym jest zespół pocovidowy?

Nie ma jednej oficjalnej nazwy zespołu objawów występujących u ozdrowieńców COVID-19. Jest to jeszcze świeże zagadnienie, przez co trudno jednoznacznie stwierdzić, jak często występuje i jak długo po przebyciu choroby się utrzymuje.

Specjaliści nieformalnie nazwali powikłania po infekcji SARS-CoV-2:

• Post-COVID-19 syndrome (PCS) – zespół pocovidowy/postcovidowy

• Długi COVID (ang. long COVID)

• Przewlekły zespół COVID (ang. chronic COVID syndrome, CCS)

Zespół pocovidowy - jakie są objawy?

Objawy zespołu pocovidowego to szeroki zakres nowych, powracających lub trwających problemów zdrowotnych. Można je napotkać po ponad czterech tygodniach od pierwszego zarażenia wirusem SARS-CoV-2, który wywołuje chorobę COVID-19.

Lekarze wciąż gromadzą w tej kwestii dane, próbując ustalić wzorzec długotrwałych skutków choroby. Objawy pocovidowe mogą przytrafić się każdemu, kto przebył COVID-19. Pacjenci skarżą się na różne rodzaje i kombinacje problemów zdrowotnych. Występują one także w różnych przedziałach czasowych – u jednych utrzymują się krócej, u innych dłużej.

Do objawów zgłaszanych przez pacjentów cierpiących na zespół pocovidowy należą:

• Poczucie zmęczenia (mimo braku wzmożonej aktywności fizycznej)

• Trudności w myśleniu lub koncentracji, częste zapominanie (nazywane również „mgłą covidową” lub „mgłą mózgową”)

• Bóle głowy

• Trudności w oddychaniu, duszności

• Depresja i lęki

• Kołatanie serca

• Zawroty głowy

Jak można zauważyć, większość z objawów dotyczy układu oddechowego, który jest głównym miejscem ataku koronawirusa.

Fizyczne objawy i przebyta choroba (np. na oddziale intensywnej terapii) nasilają uczucie niepokoju. Obawa o życie generuje ogromne ilości stresu, doprowadzając pacjentów (nawet takich, którzy nie byli hospitalizowani) do depresji i zaburzeń nerwicowych.

Zespół pocovidowy - neuroinwazyjny potencjał SARS-CoV-2

Pewne objawy występujące u niektórych osób po zakażeniu COVID-19 sugerują, że obwodowy układ nerwowy nie funkcjonuje tak, jak powinien. Dysfunkcja nerwów jest znanym powikłaniem między innymi u osób po ostrej niewydolności oddechowej.

Zmęczenie

Najczęstszym uporczywym objawem występującym tygodnie lub nawet miesiące po zakażeniu COVID-19, jest zmęczenie. Z tego powodu niektóre osoby nie mogą wrócić do pracy lub szkoły po przebytej chorobie. Jeszcze innym niezwykle trudno jest osiągnąć na powrót normalny poziom aktywności. Niektórzy nie mogą wykonywać codziennych czynności bez odczuwania bólu lub zmęczenia.

Upośledzenie funkcji poznawczych

Powikłania neurologiczne występują najczęściej u pacjentów, którzy podczas zakażenia wymagali hospitalizacji. Niemniej mogą występować również u osób, które przeszły COVID-19 łagodnie lub bezobjawowo. Wiele z zaburzeń neurologicznych występuje u pacjentów nawet kilka miesięcy po wyjściu z choroby.

Dezorientacja i obniżony poziom sprawności umysłowej to jedne z następstw COVID-19. Osoby po przebytej chorobie wywołanej koronawirusem SARS-CoV-2 często mają problemy z koncentracją i pamięcią. Nazywa się to różnie: mgłą covidową, mgłą mózgową. Zaburzenia neurologiczne mogą się utrzymywać przez dłuższy czas po przebyciu choroby. W jednym z badań wykazano, że „mgła mózgowa” wymieniana była jako jeden z najczęstszych objawów. U pacjentów, którzy poddani zostali badaniom neurologicznym stwierdzono nieprawidłowe wyniki. Najczęstszymi objawami były deficyt pamięci krótkotrwałej i deficyt uwagi.

Należy jednak pamiętać, że tzw. mgła mózgowa funkcjonuje już od dawna. Jest znana jako jeden z objawów różnego rodzaju chorób o podłożu neurologicznym i jest terminem potocznym.

U niektórych osób wykazano, że odpowiedź na koronawirusa zwiększa ryzyko:

• Udaru

• Demencji

• Uszkodzenia mięśni i nerwów

• Zapalenia mózgu

• Zaburzeń naczyniowych

Długotrwała / utrzymująca się utrata węchu lub smaku

Utrata smaku i węchu jest szeroko znanym objawem zarażenia COVID-19. Istnieje jednak szansa, że ozdrowieńcy również mogą stracić zmysł smaku czy zapachu nawet kilka tygodni po przebyciu choroby.

Objawy te są charakterystyczne dla COVID-19, ponieważ wirus SARS-CoV-2 wywołuje infekcję tkanki tworzącej wyściółkę nosa. Stwierdzono, że wirus atakuje określone komórki w nosie, które wspierają komórki nerwowe. Uszkodzenie tych komórek może powodować utratę zapachu lub smaku, która może trwać tygodniami lub miesiącami. W okresie rekonwalescencji niektóre zapachy mogą być odczuwane inaczej niż przed zakażeniem.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) a mgła mózgowa

Niektórzy naukowcy podejrzewają, że mgła mózgowa i inne objawy neurologiczne po przejściu COVID-19 mogą być konsekwencją zespołu stresu pourazowego (PTSD). Godnym uwagi jest to, że miało to miejsce również w przeszłości podczas epidemii SARS i MERS.

Na PTSD siłą rzeczy najbardziej narażeni są pacjenci hospitalizowani, przebywający na oddziale intensywnej terapii. Przebycie ciężkiej odmiany COVID-19 i pobyt w szpitalu to silne przeżycie. PTSD wywołuje właśnie głęboki stres i nagłe wydarzenia zagrażające życiu (naszemu lub bliskich). Takimi wydarzeniami mogą być:

• Udział lub bycie świadkiem w wypadku samochodowym

• Wszelkie kataklizmy: powódź, tornado, trzęsienie ziemi

• Bycie ofiarą napaści, porwania

• Akty terroryzmu

• Nagła śmierć bliskiej osoby

W jednoośrodkowym badaniu we Włoszech około 30% pacjentów, którzy wyleczyli się z COVID-19, rozwinęło zespół stresu pourazowego.

Jakie badania wykonać po zakażeniu koronawirusem?

COVID-19 potrafi zostawić w organizmie ślad w wielu miejscach. Z uwagi na to, że zespół pocovidowy ma różnorodne objawy, lekarze podczas konsultacji zalecają szereg badań. Mogą to być między innymi:

• Badanie krwi

• EKG

• Spirometria

• Rentgen płuc

Lekarz może zlecić również badania dodatkowe w postaci tomografu komputerowego, EEG lub QEEG.

EEG i QEEG w diagnozie zaburzeń układu nerwowego po COVID-19

Zarówno EEG, jak i QEEG są ważnymi testami diagnostycznymi dostarczającymi wiarygodnych informacji o dysfunkcji mózgu. QEEG to bezpieczna i nieinwazyjna metoda, w której zapis z czujników EEG jest określany ilościowo za pomocą specjalistycznego oprogramowania. Wyniki są porównywane z normatywnymi bazami danych, które zawierają zapisy osób zdrowych w danej grupie wiekowej.

EEG i QEEG dają możliwość zaobserwowania, jak różne patogeny, np. SARS-CoV-2, wpływają na ludzki układ nerwowy i zakłócają funkcjonowanie sieci neuronowej podczas choroby. Pozwalają również stwierdzić, czy zmiany w mózgu są tylko chwilowe lub raczej pozostawiające piętno nawet po wyzdrowieniu z infekcji.

W wynikach polskiego badania nad zmianami w zapisach EEG u pacjentów z COVID-19 wykazano, że wirus SARS-CoV-2 powoduje zmiany w układzie nerwowym, które mogą objawiać się i zostać wykryte w zapisie EEG.

Chociaż badanie to zostało przeprowadzone na bardzo ograniczonej próbie, wskazało potrzebę diagnostyki EEG u pacjentów z COVID-19, u których objawy neurologiczne przedstawiały się jako ważne narzędzie oceny negatywnego wpływu SARS-CoV-2 na czynność ośrodkowego układu nerwowego.

Rehabilitacja po przebyciu choroby COVID-19

Na podstawie wykonanych badań pacjent powinien skonsultować się z lekarzem i otrzymać od niego zalecenia odnośnie leczenia indywidualnie dobranego pod kątem swoich objawów i wyników.

Rehabilitacja po COVID-19, ze względu na częstotliwość występowania konkretnych objawów, najczęściej opiera się o:

• Ćwiczenia oddechowe

• Tlenoterapie

• Inhalacje

• Kinezyterapie

• Fizykoterapie

• Psychoterapie

• Treningi biofeedback

Treningi Biofeedback w rehabilitacji po COVID-19

Trafna diagnostyka QEEG może stworzyć solidną podstawę do rozważenia regularnego stosowania terapii EEG-Biofeedback jako indywidualnej formy leczenia.

Badania naukowe jednoznacznie wskazują, że EEG-Biofeedback ma pozytywny wpływ na pacjentów z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi i depresją, a także z innymi stanami klinicznymi. Ponadto może stać się ukojeniem dla wielu osób szukających ulgi po stresującym roku radzenia sobie ze stresem i strachem przed zarażeniem COVID-19.

Z pewnością najwięcej na treningach EEG-Biofeedback zyskają osoby, u których wystąpiły objawy PTSD. W ramach treningu Biofeedback można prowadzić terapię kontroli stresu za pomocą specjalnych czujników.

Temat rehabilitacji po COVID-19 dopiero się rozwija, jako że dopiero w ostatnim czasie coraz więcej osób zaczęło skarżyć się na niepokojące objawy po zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Niewątpliwie najlepszym rozwiązaniem dla pacjentów jest dobranie przez lekarza prowadzącego form terapii najbardziej odpowiadającym objawom. Bez wątpienia warto korzystać z szerokiego wachlarza metod, które oferuje nowoczesna medycyna.

Bibliografia:

1. Janiri D., Carfì A., Kotzalidis G. D., et al., Posttraumatic Stress Disorder in Patients After Severe COVID-19 Infection, JAMA Psychiatry, 2021.
2. Kopańska M., Banaś-Ząbczyk A., Łagowska A., Kuduk B., Szczygielski J., Changes in EEG Recordings in COVID-19 Patients as a Basis for More Accurate QEEG Diagnostics and EEG Neurofeedback Therapy: A Systematic Review, J Clin Med, 2021.
3. Nalbandian A., Sehgal K., Gupta A., et al., Post-acute COVID-19 syndrome, Nat Med 27, 2021.
4. Piekara J., Mgła mózgowa po przebyciu COVID-19 – jak się objawia i w jaki sposób sobie z nią radzić?, https://www.doz.pl/czytelnia/a15707-Mgla_mozgowa_po_przebyciu_COVID-19__jak_sie_objawia_i_w_jaki_sposob_sobie_z_nia_radzic (dostęp 17.05.2021).
5. Piekara J., Post-COVID-19 syndrome – objawy i postępowanie przy zespole „pocovidowym”, https://www.doz.pl/czytelnia/a15750-Post-COVID-19_syndrome__objawy_i_postepowanie_przy_zespole_pocovidowym (dostęp 17.05.2021).
6. Taquet M., Geddes J. R., Husain M., Luciano S., Harrison P. J., 6-month neurological and psychiatric outcomes in 236 379 survivors of COVID-19: a retrospective cohort study using electronic health records, The Lancet Psychiatry, 2021.
7. Coronavirus and the Nervous System, https://www.ninds.nih.gov/Current-Research/Coronavirus-and-NINDS/nervous-system (dostęp 17.05.2021).
8. Koronawirus w Polsce (SARS-CoV-2), https://koronawirusunas.pl/informacje/zespol-postcovidowy (dostęp 17.05.2021).
9. Post-COVID Conditions, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/long-term-effects.html (dostęp 17.05.2021).