Odruchy wczesnodziecięce a Sensomotoryka

Jakie znaczenie mają odruchy na wczesnym etapie rozwoju dziecka? Umiejętności sensoryczno-motoryczne stanowią fundamenty nauki dziecka i mają swoje znaczenie w pozyskiwaniu umiejętności nabywanych w szkole. Czynności i ruchy, które wykonujemy jako niemowlęta pomagają przygotować nasze ciała i mózgi do nauki oraz skupienia się na zadaniach.

W tym artykule przeczytasz:

• Czym są zdolności sensomotoryczne

• Czym są odruchy

• Czym są przetrwałe odruchy pierwotne

• Jakie są objawy przetrwałych odruchów pierwotnych

• Jak leczyć przetrwałe odruchy pierwotne

Czym są zdolności sensomotoryczne?

Zdolności sensoryczne to umiejętności takie jak:

• Wzrok

• Dotyk

• Węch

• Smak

• Słuch

Mówimy tutaj również o zdolnościach zachowania równowagi oraz propriocepcji, czyli prawidłowej pozycji oraz ruchu mięśni i stawów.

Reakcje mózgu na informacje sensoryczne to zdolności motoryczne. Obejmują one:

• Raczkowanie

• Chodzenie

• Bieganie

• Koordynację

• Pismo odręczne

• Mówienie

Psychologowie zaproponowali trzy etapy uczenia się umiejętności motorycznych: fazę poznawczą, fazę asocjacyjną i fazę autonomiczną.

Na pierwszym etapie ruchy są powolne i nieefektywne. Dużą część ruchu dziecko kontroluje świadomie. W drugim etapie ruchy stają się bardziej płynne i wydajne. Niektórymi częściami ruchu dziecko zaczyna sterować automatycznie. W trzecim, ostatnim etapie ruchy są dokładne, spójne i wydajne. Ruch jest w dużej mierze kontrolowany automatycznie.

Nowe odkrycia potwierdzają wyniki wcześniejszych badań. Mianowicie, że to regiony czołowe są zaangażowane we wczesne etapy uczenia się uwagi, pobudzenia, wizualnej analizy ruchu, przestrzennej pamięci roboczej, pamięci ruchów rąk i planowania ruchu.

Czym są odruchy?

Odruchy wczesnodziecięce (nazywane również pierwotnymi) to mimowolne reakcje motoryczne wywodzące się z ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Pomagają one niemowlętom przetrwać i rozwijać się. Odruchy pierwotne są tłumione przez rozwój płatów czołowych w wieku 4 do 6 miesięcy, gdy mózg dziecka dojrzewa i zastępuje je dobrowolnymi czynnościami motorycznymi.

Odruchy pierwotne dzielimy na:

• Odruch Palmara – „odruch chwytny”

• Asymetryczny toniczny odruch szyjny – „ATOS“

• Odruch Moro – „odruch strachu”

• Odruch szukania i ssania

• Odruch grzbietowy Galanta

• Toniczny odruch błędnikowy – „TOB”

• Odruch Landaua – „Odruch prostowania“

• Symetryczny toniczny odruch szyjny – „STOS“

• Odruch częściowego odwracania się

• Reakcja utrzymania pozycji głowy – „Odruch błędnikowo-optyczny“

Są one niezbędne do przeżycia noworodka, a nieprawidłowe odruchy mogą być oznaką dysfunkcji ośrodkowego układu nerwowego. Gdy OUN dziecka dojrzewa, mimowolne ruchy stają się kontrolowanymi reakcjami motorycznymi. Jeśli tak się nie stanie, dziecko będzie zmagać się zarówno z umiejętnościami motorycznymi, jak i poznawczymi.

Przetrwałe odruchy pierwotne

Zachowane odruchy pierwotne (zwane również przetrwałymi) mogą wynikać z problemu przy porodzie lub wiązać się z problemami w ciągu pierwszych kilku miesięcy życia. Może to być zachowanie pozornie nieszkodliwe, np. powolne pełzanie. Przetrwanie odruchów mogą powodować również inne poważniejsze przypadki, np. uraz głowy lub upadek.

Badanie z 2016 roku wykazało, że dzieci w wieku przedszkolnym, które zachowały odruchy TOB i ATOS, miały trudności z umiejętnościami motorycznymi, takimi jak:

• Bieganie

• Jazda na rowerze

• Rzucanie lub łapanie piłki

Niezintegrowany odruch ATOS może również prowadzić do osłabionej umiejętności śledzenia obiektów wzrokiem.

Przyjmuje się, że w dużej mierze zaburzenia uczenia się, ADHD, spektrum autyzmu i różne inne zaburzenia neurorozwojowe wiążą się z przetrwałymi odruchami wczesnodziecięcymi.

Objawy przetrwałych odruchów wczesnodziecięcych

Oznakami, że odruchy pierwotne nie zanikły są między innymi:

• Wiercenie się

• Słaba kontrola impulsów

• Niska sprawność fizyczna

• Niezgrabność

• Chodzenie na palcach

• Nieprawidłowa postawa

Jak leczyć przetrwałe odruchy pierwotne?

Opisane w niniejszym artykule zaburzenia można korygować poprzez zastosowanie terapii sensomotorycznej. Jej celem jest wsparcie pacjenta w prawidłowym rozwoju motorycznym i docelowo – osiągnięcie pełnej dojrzałości motorycznej.

Dla kogo przeznaczona jest terapia sensomotoryczna?

Terapię sensomotoryczną kieruje się do dzieci, które borykają się między innymi z:

• Trudnościami w nauce

• Trudnościami w zachowaniu, kontroli emocji

• Niewłaściwą koordynacją ciała

• Zaburzeniami koncentracji

• Obniżoną sprawnością manualną

W ramach terapii sensomotorycznej prowadzi się:

• Trening równowagi

• Ćwiczenia regulacji napięcia mięśniowego

• Stymulację proprioceptywną

• Ćwiczenia koordynacji ciała

• Ćwiczenia z zakresu motoryki małej i dużej

Sensomotoryka i Metoda Warnkego

Terapię sensomotoryczną łączy się także z terapią Metodą Warnkego, która ma na celu rozwinięcie sprawności słuchowo-wzrokowo-motorycznej. Bowiem jednymi z objawów przetrwałych odruchów pierwotnych są również zaburzenia percepcji wzrokowej i słuchowej oraz opóźniony lub zaburzony rozwój mowy.

Bibliografia:

1. Modrell A. K., Tadi P., Primitive Reflexes, 2021.
2. Weaver Janelle, Motor Learning Unfolds over Different Timescales in Distinct Neural Systems, 2015.