Wpływ smartfonów na funkcje poznawcze, pamięć i uwagę

Jaki jest wpływ smartfonów na funkcje poznawcze? Choć w niezwykle szerokim zakresie umożliwiają nam szybkie pozyskiwanie informacji, sensacyjne artykuły w prasie (również internetowej) rozgłaszają, że mają negatywny wpływ na naszą zdolność do myślenia, zapamiętywania czy zwracania uwagi. Jak jest w rzeczywistości?

W tym artykule przeczytasz o:

• Rozwoju technologicznym w kontekście smartfonów

• Przestymulowaniu i rozproszeniu uwagi

• Radzeniu sobie z przestymulowaniem

• Negatywnym wpływie smartfonów na funkcje poznawcze

• Pozytywnym wpływie smartfonów na funkcje poznawcze

• Łączeniu technologii smartfonów z terapią Biofeedback

Znaczący rozwój technologiczny

Smartfony stały się nieodzowną częścią współczesnego życia, oferując dostęp do rozrywki, informacji i kontaktów towarzyskich nie ograniczonych przez czas czy miejsce.

Rozwój cyfrowej technologii informacyjnej przyspieszył w 2007 roku, gdy Apple ogłosiło nowe urządzenie, które miało umożliwić każdemu posiadanie miniaturowego komputera we własnej kieszeni. Od tamtej pory niemal każdy posiada smartfona. Na dzień dzisiejszy smartfonów jest już więcej niż ludzi na Ziemi. Popularność smartfonów rośnie w społeczeństwie w znacznie szybszym tempie niż w jakimkolwiek innym sektorze korporacyjnym.

Nie dziwi więc fakt, że smartfony stają się obiektem dyskusji i badań. Przez ich szybki rozwój i rozprzestrzenienie literatura nie jest jeszcze w stanie precyzyjnie określić długofalowych efektów ich stosowania. W kontekście wpływu smartfonów na funkcje poznawcze literatura naukowa jest wciąż w fazie początkowej.

Jaką więc mamy wiedzę na chwilę obecną? Czy opracowania naukowe jednoznacznie określają smartfony jako dobre albo złe?

Nadmierna stymulacja we współczesnych społeczeństwach

We współczesnym świecie dosłownie wszystko walczy o naszą uwagę: billboardy, reklamy w radiu, powiadomienia w telefonie. Wszyscy musimy robić kilka rzeczy naraz. Nasze mózgi są bardziej zajęte niż kiedykolwiek wcześniej. Próba ustalenia przez nie, jakie informacje są istotne i warto je zapamiętać, a które można zignorować, jest dla nich wyczerpująca.

W wyniku ewolucji nasze mózgi bardzo dobrze zaadaptowały się do rozdzielania uwagi. Umiejętność skupiania uwagi na zagrożeniach i najkorzystniejszych okazjach oraz reagowania na nie, zwiększała szansę przeżycia. Opierając się na teorii Kahnemana, odpowiada za to tzw. System 1, czyli system szybki, reagujący instynktownie. Ma on zastosowanie również współcześnie, np. podczas prowadzenia samochodu i szybkiej reakcji manewrowej. Natomiast wymuszanie takiej wielozadaniowości znacznie wypala potencjał mózgu.

Wielozadaniowość jest często kwestią indywidualnego postrzegania. Uważana jest również za iluzję. Istnieją badania, które potwierdzają, że samo postrzeganie czynności jako wielozadaniowej może być korzystne dla wydajności. Nie zmienia to jednak faktu, że prędzej czy później nastąpić może wypalenie.

Osoby, które często korzystają z wielu rodzajów mediów naraz, osiągały znacznie gorsze wyniki w prostych zadaniach pamięciowych. Taki był wynik badania mózgów tzw. heavy multitaskers.

Radzenie sobie z nadmierną stymulacją

Kontakt z tak ogromną ilością bodźców i informacji sprawia, że coraz bardziej wybiórczo przyswajamy komunikaty. Nadmierna liczba wiadomości doprowadza do tego, że wzrasta ryzyko utraty zdolności krytycznego myślenia. Łatwiej stać się ofiarą manipulacji.

Zaczynamy posługiwać się uwagą selektywną, czyli taką, która filtruje informacje i zapamiętuje tylko te, które są zgodne z naszą wizją świata.

Jednak co ciekawe, smartfony (a raczej możliwości, jakie dają) na tyle zakorzeniły się w naszych mózgach, że mimo natłoku informacji, ciągle pragniemy konsumować ich – komunikatów, które nam przekazują – więcej.

Czy smartfony mają negatywny wpływ na funkcje poznawcze?

W związku z tym, że smartfony pojawiły się stosunkowo niedawno, trudno jednoznacznie ustalić, w jakim stopniu wpływ tej technologii na funkcje poznawcze jest trwały.

Mimo to przeprowadzono kilka fundamentalnych badań, z których zaczynają wyłaniać się intrygujące wzorce.

Jednym z nich jest wpływ technologii mobilnej na uwagę. Niepokojąca dla opinii publicznej stała się rosnąca częstość diagnozowania trudności z koncentracją uwagi, a zwłaszcza ADHD u dzieci i młodzieży. Obecne pokolenie dzieci i nastolatków rozwija coraz krótszy czas koncentracji uwagi ze względu na coraz częstszy kontakt z technologią smartfonów, a korzystanie z nich rozpoczyna się w coraz młodszym wieku.

Najbardziej rozpoznawalnym i oczywistym wpływem smartfonów na codzienne życie jest fakt, w jak dotkliwy sposób mogą zakłócać lub przerywać trwające zadania umysłowe i fizyczne. W badaniu, w którym wykorzystano jeszcze stare telefony komórkowe odkryto, że dzwonek własnego telefonu automatycznie wpływa na uwagę i zakłóca zdolność przetwarzania informacji. Podczas eksperymentu wykorzystano ERP (metodę badania potencjału związanego ze zdarzeniem).

Pozytywny wpływ smartfonów na funkcje poznawcze

Nie powinniśmy jednak demonizować technologii smartfonów zważywszy na to, jak znacząco ułatwiły nam codzienne życie.

W meta-analizie badań nad wpływem smartfonów na funkcje poznawcze reinterpretowano jedno z badań i uznano, że skłonność do poszukiwania informacji i wiedzy (co ułatwia łatwy i ciągły dostęp do smartfona) jest pozytywnie skorelowana z tzw. inteligencją płynną. Możliwe jest, że osoby z wyższymi wynikami poznawczymi są w stanie prowadzić wyszukiwanie bardziej efektywnie.

Badania jakościowe z 2015 roku wykazały z kolei, że interakcje ze smartfonami i możliwość "zameldowania się" w niektórych aplikacjach mediów społecznościowych, a także zdjęcia zrobione telefonem pomagają w tworzeniu pamięci topograficznej. Stwierdzono, że może ona zarówno zastąpić, jak i rozszerzyć pamięć otoczenia i doświadczeń danej osoby.

Z kolei połączenie biofeedbacku i gier na smartfony może redukować stres. W badaniu nad poziomem stresu uczestników w wieku od 18 do 35 lat zauważono, że uczestnicy z grupy biofeedback wykazali znaczącą redukcję częstości akcji serca w porównaniu z grupą grającą w gry bez biofeedbacku.

Aplikacje mobilne, które dostarczają opartych na dowodach naukowych technik redukcji stresu, takich jak treningi HRVB (heart rate variability biofeedback), są obiecującymi i skutecznymi narzędziami redukującymi stres.

Tego typu rozwiązanie zastosowane zostało np. w urządzeniu eVU TPS. Czujnik umożliwia połączenie sesji gabinetowej z treningiem domowym. Transmisja danych odbywa się w czasie rzeczywistym za pomocą Bluetooth, a dane uzyskane w czasie treningu automatycznie zapisywane są za pośrednictwem aplikacji eVu Senz zainstalowanej na smartfonie.

Smartfony można wykorzystać również do treningu oddechowego – połączenia Biofeedbacku z czujnikiem oddechu, technologii Bluetooth i aplikacji do odbierania danych i generowania audiowizualnego sygnału zwrotnego dla użytkownika w celu pilotowania oddechu.

Jaki jest wpływ smartfonów na funkcje poznawcze?

Jak wspomnieliśmy wcześniej, na chwilę obecną literatura naukowa jest jeszcze zbyt uboga, by jednoznacznie ocenić wpływ smartfonów na funkcje poznawcze.

Z pewnością należy mieć na uwadze pewne zagrożenia wiążące się z nadmiernym użytkowaniem tej technologii. Niemniej nie powinno się zapominać o ułatwieniach, które wprowadzają do codziennego życia.

Pomimo niejednoznacznego charakteru literatury, kontrowersyjne wiadomości mediów sprzyjają publicznemu przekonaniu, że smartfony mają negatywny wpływ na funkcje poznawcze.

Naukowcy sugerują, że smartfony mogą stanowić wygodniejszą i bardziej naturalistyczną metodę zbierania danych empirycznych do eksperymentów z zakresu psychologii poznawczej i społecznej.

Co więcej, ich dostępność sprawia, że mogą zastąpić skomplikowane urządzenia lub wspomóc je w poprawie funkcji poznawczych czy zdrowia – jak to ma miejsce choćby w połączeniu Biofeedbacku z aplikacjami na smartfony.

Bibliografia:

1. Dillon A., et al., Smartphone Applications Utilizing Biofeedback Can Aid Stress Reduction, 2016.
2. Kahneman D., Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, 2012.
3. Nikken P., Schols M., How and Why Parents Guide the Media Use of Young Children, 2015.
4. Özkul D., Humphreys L., Record and remember: Memory and meaning-making practices through mobile media, 2015.
5. Raento M., Oulasvirta A., Eagle N., Smartphones: An Emerging Tool for Social Scientists, 2009.
6. Roye A., Jacobsen T., Schröger E., Personal significance is encoded automatically by the human brain: an event-related potential study with ringtones, 2007.
7. Srna S., Schrift R. Y., Zauberman G., The Illusion of Multitasking and Its Positive Effect on Performance, 2017.
8. Uncapher Melina R., Wagner Anthony D., Media multitasking, mind, and brain, 2018.
9. Visser S. N., et al., Trends in the parent-report of health care provider-diagnosed and medicated attention-deficit/hyperactivity disorder: United States, 2003-2011, 2014.
10. Wilmer Henry H, et al., Smartphones and Cognition: A Review of Research Exploring the Links between Mobile Technology Habits and Cognitive Functioning, 2017.
11. Zhang Z., et al., A smartphone based respiratory biofeedback system, 2010.